Gören Göz cihaz ve yazılım uygulamalarıyla başarılı oldu mu?
RaporlaSoru
Lütfen bu soru ile ilgili eklemek veya paylaşmak istediğiniz düşüncelerinizi kısaca yazın.
Kullanıcıların izlenimlerini öğrenebilir miyiz?
Sevgi ile
Şimdi üye Ol
Engellihaklari.com.tr Sitesi, engelli hakları ile ilgili her başlıkta farkındalık, sürdürülebilirlik savunuculuk, lobicilik ve arabuluculuk platformudur. Sitemize üye olarak aramıza katılarsanız soru sorabilir, cevapları okuyabilir, sorulara cevap vererek destek vererek hak temelli, kapsayıcı, sürdürülebilir ve adil eşitlikçi bir dünya için yanımızda olmuş olursunuz. Engellihaklari.com.tr Sitesi, Türkiye’nin ilk engelliler haber sitesi yasadikca.com ve engelli istihdamı ve engelliler kariyer ve insan kaynakları sitesi engelsizkariyer.com tarafından desteklenmektedir.
Cevaplar ( 7 )
Lütfen bu cevabın neden rapor edilmesi gerektiğini düşündüğünüzü kısaca açıklayın.
Gören Göz Cihazının Ankara ve İstanbul plot bölge olarak dağıtılmaya başladıktan sonra cihazın uygulamalarıyla ilgili ilk tepkilerde gelmeye başladı. Tepkilerden yola çıkarak detaylı bir rapor hazırlayan Engelsiz Erişim Grubu’nun değerlendirme raporunu inceleyebilirsiniz.
Gören Göz Uygulaması Değerlendirme Raporu
Giriş:
Bilindiği üzere Ankara ve İstanbul’da pilot çalışma olduğu iddiasıyla 5000 civarında gören göz adlı cihaz görme engellilere dağıtılmıştır. Bu cihazın, navigasyon, telefon, radyo, bluetooth gibi birçok özelliğinin bulunduğu vurgulanmıştır. Aşağıdaki raporda, bu cihazın olumlu ve olumsuz yanları detaylı bir biçimde irdelenmiş, cihazda güncelleme yapıldığı taktirde dikkat edilmesi gereken hususlara değinilmeye çalışılmıştır. Bu inceleme yapılırken, Engelsiz erişim Derneğinin daha önceki destek teknolojileri konusunda tecrübeleri, beta grubu üyelikleri, navigasyon konusunda yaptıkları sunum, potcast programlardan yararlanılmış, Ayrıca görme engellilerin Teknokör, Gören göz ve diğer e-posta gruplarında yaptıkları değerlendirme ve geri bildirimler derlenmiştir. Katkı veren, konu üzerinde düşünen herkese teşekkür ederiz.
Cihaz ve Yazılımla İlgili Genel Görüşlerr
Bu detaylı inceleme öncesinde, cihaz ve yazılımla ilgili genel görüşlerimizi ortaya koymak istiyoruz. Her şeyden önce, ulaştırma bakanlığına görme engellilerin tek başlarına hareket etmelerine yardımcı olacak, ve bağımsız hareketlerini arttırmada katkı verecek böyle bir girişimde bulunduğu için teşekkür ediyor ve kendilerini tebrik ediyoruz. Bu girişim, devletin, görme engelli bireyi, sürekli yardım alan, ve aciz biri olarak görmekten çıkıp , ona, topluma eşit biçimde katılabilecek düzeye gelmesi için destek veren bir anlayışa yaklaştığını göstermektedir. bu bile her şeyden önce engelliye bakışı açısından önemli bir zihniyet devrimidir. O yüzden gören göz girişimi önemli bir adımdır.
Ancak, maalesef iddia edilenin aksine, böyle önemli bir girişimin başarılı olabilmesi için, engellilerin karar mekanizmalarına dahil edilmesi süreci doğru biçimde işletilememiştir. Dünyada bu tür cihazlar geliştirilirken, daha en başından, araştırmalar yapılır, sonuçlara göre bir beta grubu oluşturulur ve geliştirilen ürünün her aşamasında engellilere bizzat yer alır. Bu sayededir ki, dünyada kabul görmüş, birçok engelli destek teknolojisi geliştirilebilmiştir. Ancak gören göz uygulamasında, bir danışmanlık alındıysa bile, bunun yeterli olmadığı açıkça görülmektedir. Böyle bir danışmanlığın, yalnızca 1 2 kişiden değil, engelli teknolojileri arasında uzmanlaşmış bir komisyondan alınması daha doğru sonuçlar verecektir. Aynı zamanda, kişilere bitmiş bir cihazı denemeleri değil, geliştirilmekte olan bir ürünün her aşamasında tam zamanlı olarak bilgi verilmeli, geri bildirimler alınmalıdır. Aksi halde, yapılmış bir yapıyı bozup yenilemek çok zordur.
Gören göz sürecinde aşağıda belirteceğimiz nedenler dolayısıyla görme engellilerden bilimsel anlamda doğru bir destek alınmadığı savımız güçlenmiştir.
1. Uygulama, modern ekran okuyucuların aksine, her modülü kendine göre uyarlamaya çalışmıştır. Yani elde bulunan HTC cihazının, telefon, müzik çalar, e-posta yazılımı ve internet tarayıcısı bulunduğu halde, bunları devre dışı bırakmış, ve üzerinde yüzlerce kişinin emek verdiği bu her yazılım kadar başarılı olamayacağı muhakkak olan çok daha ilkel ayrı modüller geliştirilmeye çalışılmıştır. Dünyadaki ekran okuyucuların asıl görevi mevcut uygulamaları desteklemek ve erişilebilir kılmaktır.
2. Yazılımda tasarlanan ve telefon çağrı merkezlerindeki sistemi andıran tuşlama mantığı görmeyenlerin ekran okuyucu kullanım alışkanlıklarından çok uzaktır. Bu tür durumlar, yalnızca çok basit ara yüzlerde olumlu sonuçlar vermektedir.
3. yazılımda, yön tuşlarının neredeyse yok sayılması, internet, dokuman okuma gibi alanlarda, ve yazımlarda harf harf gibi dolaşımların hiç bulunmayışı, yazılımı tasarlayanların, görmeyenlerin nasıl bilgisayar, telefon ve benzeri teknolojileri kullandıkları bilgisinden ne kadar bihaber olduklarına en büyük kanıttır.
Bu rapordaki amacımız suçlamalar getirmekten çok, bundan sonraki süreçte hem güncellemelerle, hem yeni ürün tasarımlarıyla, daha kullanışlı, daha pratik ve daha erişilebilir bir ürünün ortaya çıkmasına katkı vermektir.
Raporumuzun detaylarına geçmeden önce, uzun vadede yapılması gereken temel önerilerimizi şöyle sıralayabiliriz.
1. Yeni bir donanım ve yazılım geliştirilirken,, Windows Mobile işletim sistemi yerine Android 4.0 IceCream Sandwich veya Apple iOS 5 ve üzerinde bir işletim sistemi kullanılmalıdır. sayılan her iki işletim sisteminde cihazlarla birlikte ekran okuyucu desteği de ücretsiz olarak verilmektedir. Ayrıca, eğer istenirse, işletim sistemi altyapıları, yeni ekran okuyucuları destekleyecek biçimde yapılandırılmıştır. Ayrıntılı bilgi için apple ve androidt sayfaları ziyaret edilebilir.
2. Cihazın geliştirilme aşamasında, görme engellilerden oluşan, ve bu alanda uzmanlığı kanıtlanmış kişilerin dahil edildiği bir komisyonla çalışılmalı, ürün geliştirilirken her aşama bu komisyonun testleri sonucunda ortaya çıkan görüşleri doğrultusunda gerçekleştirilmelidir. bu durum, oluşturulacak şartnamelerde açıkça belirtilmelidir.
3. Böyle bir destek teknolojisi geliştirilirken, dünyadaki benzer örnekleri de titizlikle incelenerek, onlardan daha önde bir ürün ortaya çıkarılması amaçlanmalı, eğer bu yapılamayacaksa, bu ürünlerden en uygun olanın Türkçe uyarlamalarına ağarlık verilmelidir.
4. İhtiyacı olanlar için bir donanım dağıtımına da gidilebilmekle birlikte, dileyenlerin farklı işletim sistemlerindeki farklı donanımlara kurmasına uygun yazılımların üretimine de ağırlık verilmeli, yani ortaya çıkan son ürünün, donanımlar ve çoklu işletim sistemi desteği vermesi sağlanmalıdır.
5. Cihazla ilgili eğitimler hazırlanırken, cihazın kullanımının her aşamada canlı olarak anlatıldığı potcastlar hazırlanmalıdır. Dağıtım esnasında verilecek eğitimlerde, bu potcastların nasıl dinleneceği ve cihazın en temel özellikleri anlatılmalıdır.
Adım Adım Gören Göz Ve Eksiklikler, Yapılması Gerekenlerr
Açılış
Şu anki haliyle gören göz uygulamasını başlatmak için bir tuşa basmak gerekmektedir. Windows mobile sistemine kurulan Mobile speak gibi uygulamalar telefon başladığında istenirse kendiliğinden başlayabilmektedir. Gören Göz uygulamasının da isteğe bağlı olarak telefon açıldığında otomatik olarak başlaması sağlanmalıdır.
Her gören göz açılışında şifre istenmesi, birçok kişi için hiç pratik değildir. Bu nedenle, şifrenin açılışta istenip istenmeyeceği de isteğe bağlı olmalı, eğer kişi açılış şifresi koymadıysa, gören göz açılarak doğrudan ana menüsüne gelmelidir.
Şifre istenen bir yer varsa, şifre değiştirmek de mümkün olabilmelidir. Ancak şu anki yazılımda bu mümkün değildir.
Eğer şifre isteniyorsa, şu anki yazılımda, şifre girmek için 1’e basılması istenmektedir. Başka bir seçenek olmayan bir ekranda, şifre girmek için bir tuşa basmak, mantıklı değildir. Bu nedenle doğrudan şifre yazma ekranı kişinin karşısına çıkmalıdır. Hoş geldiniz cümlesini takiben mesaj şu biçimde olmalıdır: “Lütfen şifrenizi giriniz, tekrar dinlemek için orta alt, kapatmak için, sağ alt tuşuna basınız”.
Yine şifre girme ekranında her seferinde şifrenin sesli okunup okunmaması sorusu karşımıza çıkmaktadır. Bu durum, gören göz ayarlarından kalıcı olarak değiştirilebilmeli ve her şifre girişinde aynı soru kişiye sorulmamalıdır. Aslında gören göz ayarlarında onay mesajları kapatılabilmekle birlikte gören göze uygulaması her kapatılıp açıldığında bu ayarlar sıfırlandığından, şifre sorusu da karşımıza çıkmaktadır.
Ana Menü
Gören göz ana menüsünde ve alt menülerindeki öğelerin hem 1 2 3 4 5 6 gibi dokunmatik ekrandaki rakamlara atanması, ve aynı zamanda klavyedeki yön tuşlarıyla da aralarında dolaşılabilmesi olumlu bir uygulamadır. Ancak burada da bazı eksiklikler mevcuttur. Aşağıdaki önerilerin dikkate alınması yararlı olacaktır.
· Kişiler klavyeyi açmadan da dokunmatik ekran üzerinden yön tuşlarına erişebilmelidir. Bu amaçla, dokunmatik ekrandaki 7 ve 9 tuşları alt ve üst yön tuşları olarak atanmalı, 8 tuşu da giriş olarak kullanılabilmelidir. Bu, yön tuşlarının kullanıldığı her alanda kullanılabilir.
· Bu biçimde 7 ve 9 ile ilerlenirken, kişiler sonraki 6 öğe gibi bir şeye basmak zorunda kalmadan listenin uzunluğuna bakmaksızın aşağıya doğru inebilmelidir. Yani kısa yol tuşları, ilk 6 rakama atanmalıdır.
· Bilindiği üzere, sağ üst tuşuna basılarak, sesli biçimde ana menüdeki ve alt menülerdeki bazı öğelere hızlı biçimde erişim mümkündür ve bu başarılı bir uygulamadır. ancak her ortamda sesli biçimde komut vererek kullanım sağlamak mümkün değildir. Gürültülü ortamlarda sesli komutlar çalışamamaktadır. Bu nedenle, Talks ve Mobile speak gibi mobil cihazlarda çalışan ekran okuyucuların yöntemi benimsenmeli ve donanımdaki bir tuş, kısa yol tuşları için temel tuş olarak belirlenmelidir. Örneğin, HTC cihazının yan tarafında bulunan ve herhangi bir işlevi bulunmayan tuş, bu iş için kullanılabilir. Bu tuşa basıldıktan sonra, dokunmatik ekrandaki tuşlardan sol, orta ve sağ üst ile sol, orta ve alt tuşlarına basılarak, o an nerde olunursa olunsun, bazı bilgiler alınabilmelidir. Bu tür bir kısa yol yöntemiyle alınabilecek en temel bilgiler: Neredeyim, Tarih Saat, GPS durumu, Pil durumu gibi olabilir. Örnek: kısa yol tuşu+Sol üst, Neredeyim, Kısayol tuşu +Orta üst, Tarih saat, Kısayol Tuşu+sağ üst, GPS durumu, Kısayol Tuşu+Sol alt, Şarj Durumu, Kısa yol Tuşu+orta Alt, GPS açıp kapatm gibi kullanılabilir. Bu tuşla birlikte 1 2 3 4 5 6 gibi rakamlara basıldığında ise, o rakama basıldığında, telefon, navigasyon gibi o tuşun neye karşılık geldiği söylenmelidir.
Yazı yazma:
Bilindiği üzere gören gözle birlikte hem klavyeden hem de dokunmatik ekran üzerine yerleştirilmiş Braille klavye üzerinden yazı yazılabilmektedir. Braille klavye oldukça iyi niyetle düşünülmüş ve yararlı da olabilecek bir yöntem olmuştur. Ancak bu haliyle, bir görme engellinin tabletle yazı yazmasına benzemektedir. Yani, bir harfe basmak için tek tek noktalara basmak gerekmektedir. Bu da Braille yazmanın hızını ve pratikliğini azaltmaktadır. Braille klavye için, normal telefon sırasının dışında bir tuş düzenlemesi kullanılması, birçok kişinin alıştığı sistemin dışına çıktığından, kişilerin telefona alışma süresini uzatmıştır.
Ayrıca her tuşun yanında, az görenler için de kabartılı bir rakamın bulunuşu, yalnızca dokunmaya dayalı işlem yapacak görmeyenler için şaşırtıcı olmaktadır. Konuyla ilgili şu noktaların düzeltilmesi yararlı olacaktır.
· Yazı yazılırken, Braille yazma sırasında, yanlış bir noktaya basıldığında bu noktalarında silinmesi mümkün olmalıdır.
· Yeni sürümlerde tuşların sırası normal telefon düzenine getirilmelidir.
· Braille yazarken, klavye üzerinden boşluğa basıldığında, çift boşluk verilmesi sorunu ortadan kaldırılmalıdır.
· Yazı yazımı sırasında, yazılan şeyin onaylanmaması durumunda, tüm yazılanlar silinerek her şeyin baştan yazılması ön görülmüştür. Bu, ciddi bir vakit kaybıdır. Yazarken sağ ve sol yön tuşları etkin hale getirilerek yazı içinde harf harf dolaşılması ve dilenilen yerin düzeltilebilmesi sağlanmalıdır.
· Braille klavyede yazı yazılırken, dilenilen her an harf ve rakam yazma kipleri arasında geçiş yapılabilmeli, rakam yazılırken de, bu rakamların Braille mantığıyla değil, telefon mantığıyla yazılması sağlanabilmelidir.
Gören göz ayarları
· Kalıcılık sorunu: Gören göz ayarlarıyla ilgili en temel sorun ayaların gören göz uygulamasını yeniden başlattığımızda kalıcı olmamasıdır. yani her seferinde, ekran parlaklığı, konuşmacı seçimi, onay pencerelerinin kapatılması hız gibi ayarlar yeniden yapılmak zorunda kalmaktadır.
· Hız ayarlarının verimsizliği: Uygulamada gül ve Sinan seslerinin hızları görünüşte değiştirilebilmekte ancak bu değişiklik, seste patlamalara ve dalgalanmalara yol açtığından Görmeyenler yazılımı orijinal ve yavaş konuşan haliyle kullanmak zorunda kalmaktadır.
Ses değişiklik hatası: gören göz açıkken, bir kez gül sesinden sinan sesine geçtikten sonra, yeniden gül sesine geçildiği taktirde, uygulama kitlenmkete ve telefon yeniden başlatılmak zorunda kalmaktadır.
Uygulamaya aşağıdaki kişiselleştirme ayarlarının da eklenmesi yararlı olacaktır.
· Noktalamalar: uygulamanın mevcut noktalama işaretlerinin tamammını, çoğunu, bazılarını, veya hiçbirini mi seslendireceğini ayarlamalıdır.
· Yazarken yineleme: bir şey yazılırken, karakter karakter seslendirmenin yanında, boşluk bırakıldığında kelimenin de seslendirilmesini sağlamalıdır.
· Fabrika ayarlarına dön: cihaz şu an hali hazırda, zaten açıldığınddönmektedir. Ancak bu ayar düzeltildikten sonra, dilendiğinde en baştaki ayara dönme şansı kullanıcıya verilmelidir.
· Gören Göz açıkken, dilendiği zaman bir tuşa basılarak GPS’in kapatılması ve böylecek pilin daha uzun süre dayanması sağlanmalıdır.
· Cihazla birlikte istenirse harici Bir GPS’in bağlanabilmesi ve bu ayarın gören gözle yapılabilmes sağlanmalıdır.
· Telefonun tarih, saat ve alarm ayarları gören gözle yapılabilmelidir.
· Telefondaki radyo uygulaması gören göz uygulamasıyla erişilebilir hale getirilmelidir.
· Gören göz kapalıyken, telefona mesaj geldiğinde, gören gözün devreye girerek mesajı okumaya çalışması isteğe bağlı olarak kapatılıp açılabilmelidir.
Bilgi menüsü
Cihazın bilgi menüsündeki saat, tarih, gps durumu, pil durumu gibi özelikler her alanda kısa yol tuşlarıyla da öğrenilebilmelidir. Ancak maalesef bilgi menüsünde programın ne denli özensiz biçimde yapıldığını gösterecek birçok hata bulunmaktadır. İşte bazılarını aşağıda sıralıyoruz.
Bunun öncesinde gereksiz yere verilen bilgilerden de bahsetmemiz gerekecektir. Navigasyon gibi tüm alanlara girildiğinde versiyon numarası söylenmektedir. İleride de değineceğimiz gibi her şey için ayrı bir modül yapmak, zaten başlı başına hatalı bir durumdur, yazılımı yavaşlatmaktadır. Bu aşamada her şey açıldığında sürüm numarasısöylenmemelidir.
· GPS durumu bilgisinde uygulama G1PS bağlı durumda ifadesi kullanılmaktadır. Burada araya yanlışlıkla 1 rakamı karışmıştır. Ayrıca, uygulama daha fazla uyduya bağlansa bile, bağlanılan uydu sayısı hep 4 olarak gösterilmektedir. Cihaz kurduğumuz başka navigasyon yazılımlarında bağlanılan uydu sayısının 9’a kadar çıkabildiğini tespit ettik.
· Sim durumu bilgisinde, telefona sim kart takılı olmadığı ve şebekeye bağlı olmadığı halde, telefonda sinyal bilgisinin çok iyi olduğu söylenmektedir.
· Hafıza bilgisinde, dolu olarak gösterilen bilgi aslında hafıza kartında boş kalan orandır. Örneğin hafızanın %66 oranında dolu olduğu söylenddiğinde, asıl gerçek kartın %66 oranında boş olduğudur.
Navigasyon
Araç Navigasyon Eksikliği
Asıl işi navigasyon olarak hepimize lanse edilen bir yazılımda, araç navigasyonunun bulunmayışı çok düşündürücü bir durumdur. Yetkililerce bunun nedeni, görmeyenlerin araç kullanmamaları olarak açıklanmaktadır. Eğer araç navigasyonunun konulmaması gerçekten böyle bir gerekçeye dayandırılıyorsa, ortada son derece talihsiz bir durum var demektir. Böyle bir varsayım, görme engellilerin hiçbir biçimde tek başlarına taksiye binmeyecekleri varsayımının olduğunu da göstermektedir. Görme engeller de herkes kadar, belki de daha fazla toplu taşımanın yanısıra taksi ve diğer müstakil araçlara binmektedir. Çoğu durumda, taksi şoförleri de gidecekleri güzergahları bilmediklerinde onlara görmeyenin yol tarif etmesi de gerekecektir. Aynı zamanda otobüslerde de giderken, doğru güzergahta olup olunmadığı, inilecek durağa yaklaşılıp yaklaşılmadığı gibi soruların yanıtları araç navigasyonuyla bulunmaktadır.,
Kaldı ki, dünyada geçmişten günümüze dek görme engelliler için üretilmiş olan, Mobile GEO, Way Finder Access, Sendero GPS Tracker gibi tüm yazılım ve donanımlarda araç modu varken, hangi anlayışla bu kadar iddialı biçimde hazırlanan bir projede, bu ihtiyacın yok sayıldığı anlaşılamamaktadır. Geçtiğimiz aylarda Hindistan’da görme engellilerin copilot oldukları ve şoförleri belirlenen bir hedefe yönlendirdikleri bir yaırşma düzenlenmiş ve bu yarışmanın her yıl düzenlendiği duyrulmuşken, ülkemize yeni üretilen bir yazılımda böyle bir eksiklik olmasi, ülkemizdeki görme engellilerin nasıl bir konumda görüldüğünü bize açıkça göstermektedir.
Ülkemizde araç almak isteyen ve %90 üzerinde engeli bulunan görmeyene ÖTV indirimi yapılırken, aynı görmeyen kişinin kendi şoförüne yol tarif etme imkanının elinden alınması çok çok düşündürücüdür.
Tüm bu sebeplerle, gören göze yazılımında yapılacak güncellemede ilk eklenmesi gereken husus araç navigasyon kipidir.
Gören Gözde şu an bulunan araç modu büyük ölçüde işlevsizdir. Nedenleri aşağıda sıralanmıştır.
· Araç modunda duraklar arandığında, yakından uzağa doğru birçok duraklar sayılmakta, ve aralarında yön tuşlarıyla dolaşmak imkanı bulunmamaktadır. Bir kişinin tüm durakları baştan sona dinlemesi beklenemez.
· Araç modunun bu halinde dahi asıl beklenen şey kişinin seçimine bağlı olarak gelen durakların, veya etraftaki önemli nokta yada favorilerin buraya yaklaşıldıkça otomatik olarak seslendirilmesi olmalıdır. Ancak, burada gözüken şey, navigasyondaki belli noktaların buraya taşınmış olmasıdır.
· Şu an araç modu denen bölümün adı araç modu olmamalıdır. Bu bölüme anons modu vey çevre besleme modu demek daha uygun olacaktır. Burada yapılması gereken neredeyim, durak, tren metro, hatlar, iskele, kişisel seçim öenmli noktalar gibi alanlardan hangisi seçiliyse, belirli mesafe seçilen yere yaklaşıldığında nereye gelindiğinin otomatik olarak seslendirilmesi olacaktır. Kişi araç içinde veya yya olarak ilerlerken, herhangi bir tuşa dokunmadan seçtiği kategoriyel ilgili karşısına nelerin çıktığınan haberdar olabilir.
Neredeyim
Neredeyim fonksiyonu belki de cihazın en başarılı olduğu alandır. Ancak burada enlem ve boylam bilgisinin söylenmesi, kullanıcı isteğine bırakılmalı, enlem boylam bilgisinin yanı sıra, deniz seviyesinden yükseklik,, en yakın favori noktası ve poi noktasının söylenmesi de isteğe bağlı olarak açılıp kapatılabilmelidir.
Favoriler
Mevcut favori listesinde, yalnızca favorilere kaydedilen yerin adı yazmaktadır. Halbuki tüm çağdaş navigasyon yazılımlarında, favori yerin bizden ne kadar uzaklıkta olduğu da belirtilmektedir.
Aynı zamanda favori listesine eklenen yerler, en son eklenen yer en üste gelecek biçimde sıralanmaktadır. Bu sıralamanın bize en yakın yerden en uzağa gidilecek biçemde sıralanması, daha pratik bir navigasyon açısından oldukça önemlidir.
Kişi gerektiğinde, üzerinde olduğu favori kaydının , Telefonu, ve diğer bilgilerinden oluşan ayrıntılar öğrenebilmeli, hatta ayrıntılarda telefon mevcutsa, doğrudan bu numarayı arayabilmelidir. Bu durum kişi etrafındaki kategorilere bakarken ve çıkan diğer sonuçlar için de böyle olmalıdır. Yani eğer varsa, kişi bulduğu noktanın telefon,, web sayfası gibi bilgilerine ulaşabilmeli, hatta dilerse, çıkan telefonu doğrudan arayabilmelidir.
Programdaki bir başka ilginç nokta ise, yalnızca bulunduğunuz bir noktanın favori olarak eklenebilmesidir. Hâlbuki Nokia Maps, Mobile GEO, Roote 66 ve benzeri birçok gps yazılımında, bir yer arandığında çıkan her sonucun favori listesine eklenmesi mümkündür. Bir görme engelli için önemli olan, bulunduğu yeri favorilere kaydetmenin yanı sıra, bir yere daha gitmeden önce oraya hızlı ulaşmanın yolunu bulabilmesidir. Ertesi gün bir lisede YGS’ye girecek bir görme engelli olduğunu varsayalım. Bu kesi sınav günü okulun adını listeye yazıp arama stresine katlannmaktansa, bir gün öncesinde okulunu bulup favorilerine kaydederek, sınav günü burayı kolayca bularak ulaşımını gerçekleştirebilir. Okuluna ulaştıktan sonra burasını favori olarak kaydetmesinin böyle bir koşulda çok fazla anlamı olmayacaktır.
Ayrıca eğitimlerde favori sözcüğünün ne anlama geldiğinin bazı kişilerce anlaşılmadığı saptanmıştır. Bu nedenle, bu bölümün adının sık kullanılanlar olarak değiştirilmesi uygun olacaktır.
Etraftakiler
Gören Gözün etraftakiler bölümü genellikle yazılımın en başarılı olduğu alanlardan birisi olarak kabul edilebilir. Gerek haritanın güçlü oluşu, gerek ayarlar menüsünden oldukça fazla sayıda yeni kategoriyi kişisel olarak atama şansı, bu bölümü oldukça kullanışlı kılmaktadır. Burada altını çizmeliyiz ki, kategoriler arasından kişisel seçeneği seçildiğinde, çıkan sonuçlar yakından uzağa doğru sıralanabilmiştir. Bu da aynı şeyin, adres arama sonuçlarında da yapılabileceğini göstermektedir.
Etraftakiler bölümünün ulaşım kategorisi altında bulunan hat ve durak seçenekleri de gören göz yazılımının en başarılı olduğu alanlardandır. Bu alanlar sayesinde, bize en yakın durakları ve bu duraklardan hangi hatların geçtiği bilgisinin alınabilmesi, gerçekten de günlük hayatta sıkça başvurulabilecek bölümlerden biridir. Fakat bu alanın çok daha fonksiyonel ve dünyaya örnek olabilecek biçimde geliştirilmesi mümkündür. Konuyla ilgili ayrıntılı değerlendirmelerimizi, Bluetooth bölümünde bulabilirsiniz.
Ulaşım kategorisi altındaki taksi durakları bölümünde çıkan durakların mutlaka telefon bilgisinin olması ve arama yapılabilmesi önemlidir. Çünkü insanlar genellikle taksi duraklarını oralara gidip taksiye binmekten çok, oralardan telefonla taksi çağırmak için kullanmaktadır. Yalnızca taksi durakları değil çıkan tüm sonuçlar üzerinde ayrıntıları göster bölümü de bulunmalı ve buraya girildiğinde, telefon numarası gibi bilgiler, üzerinde karakter karakter dolaşılabilecek biçimde görüntülenebilmelidir.
Adres ve Önemli Nokta Arama
Adres arama bölümü şu anki haliyle, cadde ve sokak ararken hiçbir biçimde pratik değildir. Çünkü ülkemizde genellikle aynı isimli yüzlerce cadde ve sokak bulunmaktadır ve bu da istenen sonucu bulup oraya gitmeyi çok zorlaştırmaktadır. Bu nedenle adres arama bölümüne, bina numarasından çok daha öncelikli olarak ilçe seçimi ve posta kodu girişi alanları da eklenmelidir. Ancak bu alanların doldurulması zorunluluğu olmamalı, dilenirse boş geçilebilmelidir. Böylece, arama çok daha fazla daraltılmış ve istenen sonuç çok daha hızlı bulunmuş olur. Tabi böyle durumlarda ilçe seçimi gibi listelenmiş alanlarda, yazılımda aşağıda anlatacağımız köklü bir değişiklik yapılması gerekecektir.
Ayrıca adres arama bölümünde bina numarası da girilmesi istenmektedir. Böyle durumlarda, Braille klavyedeki bir tuş aracılığıyla doğrudan numara girişi yapma imkanı bulunmalıdır. Çünkü Braille olarak numara girmek uzun sürmektedir ve pratik değildir.
Adres sonuçları listelenirken, yaşanan en ciddi ve ivedilikle çözülmesi gereken sorun, sonuçların alfabetik olarak sıralanmasıdır. Tüm standart gps yazılımlarında sonuçlar yakından uzağa doğru sıralanırken, burada alfabetik sıralanması, aramayı çok zorlaştırmaktadır. Örneğin, “Bakırcı sokak” yazarak arama yaptığınızda Zeytinburnu’nda yaşayan bir kişinin karşısına çıkacak ilk sonuç adalar ilçesindeki bir bakırcı sokak olabilir. Buradan Zeytinburnu’nu bulmak , tahmin edilenden çok daha zor olacaktır. Bu nedenle eğer alfabetik biçimde bir sıralama olacaksa, çıkan sonuçları 1 ile 6 arasındaki tuşlara atamak yerine, harflere basıldıkça listenin daraltılması daha uygun olacaktır.
Yazılımda bulunan Önemli nokta arama bölümü de oldukça yararlı bir bölüm olarak gözümüze çarpmaktadır. Ancak tehminimizce, bu bölümde 3000 metre civarında bir mesafe sınırlaması getirilmiştir. İstanbul ve Ankara gibi büyük illerde bu mesafe çok azdır. Özellikle kişiler otobüsle yolculuk ederken, durak aramak isteyebilir. Bu durumda da böyle bir mesafe sınırlaması gerçekçi sonuçlar ortaya koymaz. Bu mesafe sınırının ya tamamen kaldırılması, ya da kullanıcının isteğine göre ayarlanabilmesi sağlanmalıdır.
Bir arama yapıldığında en başta kaç sonuç bulunduğu bilgisi de kullanıcıya verilmelidir.
Etraftakiler ve adres arama sonuçları gibi, öğeleri değişken olan yerlerde yaşanan en temel problem, buradaki liste öğelerinin de program menüleri gibi 1 2 3 4 5 6 tuşlarına atanmış olması ve yalnızca altışar altışar ilerleniyor olmasıdır. Bu durum örneğin, 100 sonucun çıktığı bir listede pratik dolaşımı imkansız kılmaktadır. Birincisi, altışar altışar ilerlemek çok azdır. Örneğin Nokia Maps yazılımında, 20’şer
20’şer ilerlenebilmektedir. Görmeyenlerin pratik kullanımı açısından ise, mümkünse, hiç önceki sonraki yapmaya gerek kalmaksızın, aşağı ve yukarı oka bastıkça liste içinde ilerlenebilmelidir.
İkincisi bu tür alanlarda tuşlara kısa yol atamak anlamsızdır. Çünkü her seferinde gelen yerler değişeceğinden, kişinin baştan sona tüm listeyi dinlemesi gerekecektir. Bunun yerine böyle yerlerde, eğer liste alfabetik olarak sıralanmışsa, yazılana göre listenin daraltılması özelliği kullanılmalı ve dokunmatik ekrandaki 1 2 3 4 5 6 tuşlarıyla klavyedeki harfler yazı için kullanılabilmelidir. Durumu şöyle örnekleyelim: arama alanına “sabah sokak” yazarak bir arama yaptık ve karşımıza 200 snuç çıktı. Liste içinde yön tuşlarımızla tüm öğeler arasında dolaşabileceğimiz gibi, listede Braille veya normal klavyeden “ü” harfine bastığımızda yalnızca Ü ile başlayan ve içinde “Sabah Sokak” geçen sonuçlara ulaşabilmeliyiz. Başka harflere bastıkça liste daha da daralmalıdır. Bu durumun en anlaşılır şekli cep telefonu rehberlerinde görülebilir. Aynı zamanda Windows işletim sisteminde tüm liste görünümlerinden ekran okuyucu olsun veya olmasın birkaç harfe basılarak listede istenen öğeye gidilebilmektedir.
Bu tür listelerde klavyedeki üst ve alt yön tuşu ile, dokunmatik ekrandaki 7 ve 9 tuşları öğeler arasında ileri geri gezebilmeli, klavyedeki enter ile dokunmatik ekrandaki 8 tuşu öğeyle ilgili seçeneklerin bulunduğu başka bir menü açmalıdır.
Yazılımın şu anki halinde, bir nokta üzerine gelindiğinde, yalnızca oraya git seçeneği bulunmaktadır. Halbuki, bu öğe üzerinde girişe basıldığında, içinde birden fazla seçenek bulunan bir menü olabilmelidir. Bu seçeneklere, “yaya olarak git, araç modunda git, favorilere ekle, ayrıntıları göster, ara (telefonu varsa), gönder gibi seçenekler bulunmalıdır.
Telefon
Gören gözün navigasyon dışındaki tüm menüleri, maalesef oldukça başarısız ve günü kurtarmak için yapılmış izlenimi vermektedir. Bunun en temel sebebi gören gözün kullandığı HTC cihazının mevcut özelliklerini kullanmak yerine, her uygulama için yeni bir modül yazma çabasıdır. Modern ekran okuyucuların asıl görevi mevcut uygulamaları görme engellilere erişilebilir kılmakken, gören göz tam tersi biçimde, hiçbir telefon uygulamasını desteklememekte, ve her şeyi kendi uygulamalarıyla çözmeye çalışmaktadır. Tabi bu da kaçınılmaz bir başarısızlığa neden olmuştur. Aşağıda telefon uygulamasıyla ilgili olarak, en temel sorunlar ve çözümlerine değinilmiştir.
· Sesli komut telefon çakışması: cihazın telefonla ilgili en ciddi hatası, ses komutu verildiğinde, uygulamanın mikrofonu bırakmaması nedeniyle, bir telefon görüşmesi yapıldığında karşı tarafa ses gitmemesidir. Yani, gören göz açıkken sesli komut verilerek bir işlem yapıldıysa, sesli telefon görüşmesi yapılması şu an imkansız durumdadır. Bu durum çok önemlidir. Acilen çözülmelidir.
· Bilgi sistemi eksikliği: en basit ekran okuyucularla bile anlaşılabilen, kullanılan şebekenin ne olduğu, ne düzeyde çektiği, 3 g olup olmadığı bilgileri gören göz uygulamasıyla görmek mümkün değildir.
· Aranan ve cevapsız çağrıların görünmemesi: her telefonun en temel özelliklerinden birisi, yanıtsız bir çağrı geldiğinde, bunun görülebilmesiyken,, gören gözle yalnızca arayan numaralar görülebilmektedir… yeni güncellemede en acil olarak telefon işlem kaydında yer alan, cevapsız, gelen ve giden aramaların ayrı ayrı okunabilmesi sağlanmalıdır. Arayan numaralar ilgili olarak çıkan işlemler bu aşamada yeterlidir.
· Rehberde Liste eksikliği: Telefonun rehberinde kimlerin kayıtlı olduğu liste biçiminde görülememekte, yalnızca arama yapılabilmektedir. Bu da HTC’nin rehberinin kullanılmamasından ve buradaki özelliklerden faydalanılmamasından kaynaklanmaktadır. rehber alfabetik olarak liste biçiminde sıralanmalı, ve bir harfe bastıkça içinde yalnızca o harf veya harflerin olduğu biçimde yazdıkça daralmalıdır. Rehber alanında, dokunmatik ekrandaki 7 ve 9 yön tuşları olarak kullanılmalı, 8 ise kayıtlı kişiyle ilgili işlemler menüsünü açmalıdır . dokunmatik ekrandaki 6 nokta ile telefon klavyesindeki tuşlar harffler yazmak için kullanılmalı ve liste bu biçimde daraltılabilmelidir.
· Kişi eklemede fazla bilgi talebi: rehbere birini eklerken, bütün alanların doldurulması zorunlu olmamalı, yalnızca isim ve numara girilmesi de yeterli olabilmeli, diğer bilgiler ekstra olarak sorulmalıdır.
· Mesaj yazarken numaranın yalnızca Braille olarak girilebilmesi: başlıktan da anlaşılacağı üzere, eğer klavyeden numara girişi yapılmıyorsa, Adres aramasındaki bina numarası, ve şifre alanında olduğu gibi dokunmatik ekranda yalnızca Braille olarak numara girişine izin verilmiştir. Bu da Braille alfabesi bilmeyen , ve klavyeyi kullanamayan kişileri mağdur edecektir. Dokunmatik ekranda herhangi bir zamanda,yazı yazılırken, kullanıcı numara giriş modu, ve Braille harf modu arasında değişiklik yapabilmelidir. Bu değişiklik yalnızca, telefon araması sırasında düşülmüştür. Halbuki, yazı yazılan her alanda, numara ve harf modları arasında geçiş yapılması şarttır.
· Telefon menüsündeki mesaj yazma veya kişi ekleme gibi bölümlerdeki alanlardan birine herhangi bir veri girildiğinde, yön tuşlarıyla diğer seçenekler arasında dolaşmak mümkün olamamaktadır. bu da seçeneklerin tam olarak görülememesi anlamına gelmektedir.
· Mesajlar Bölümünde yazı okuma sorunu: mesajlar, dokuman okuma, internet okuma ve benzeri var olan bir yazının okunacağı yerlerdeki en temel sorun, yazının satır satır, kelime kelime, ve harf harf görülememesidir. Yazı yalnızca bütün olarak dinlenebilmekte, bir noktada duraklatılıp yeniden dahi başlatılamamaktadır. bunun dışında, mesajların okunması, yeni mesaj yazılması, mesaja yanıt verilebilmesi gibi uygulamalar temel olarak çalışmaktadır.
· Telefon bölümündeki en yararlı ve güzel özellik, numaraların bilindik telefon numarası formatında okunabilmesidir. Bu özelliğiyle yazılım, diğer telefon ekran okuyucularının önündedir.
İnternet
Cihazın internet bölümü, bu raporda uzun uzun değinmeye gerek bırakmayacak kadar yetersizdir. İnternet içinde yalnızca bazı yazılar ve istenirse de bazı linkler, garip bir sıra izleyerek okunabilmekte, sayfadaki birçok link ve web sayfalarındaki bir çok element hiç görülmemektedir. internet uygulamasının bu yönüyle tartışılabilecek çok fazla bir yönü yoktur. Yalnızca, internet uygulaması için çok yoğun ve ciddi bir çalışma gerektiğini söylemek ve bunun bir güncellemenin ötesinde bir konu olduğunu hatırlatmak isteriz. Son olarak internet konusunda modern ekran okuyucuların bir sayfayı tek bir sütunmuş gibi yukarıdan aşağıya doğru okunacak biçimde tüm elementlerin alt alta dizi olduğu bir sanal imlece yerleştirdiklerini, ve sayfa içinde aşağı ve yukarı oklarla tüm elementler arasında dolaşılabildiğini üzerine gelinen elementin türünün ekran okuyucu tarafından kullanıcıya bildirildiğini söylemek gerekir. Modern ekran okuyucular internetteki bu elementlere daha hızlı ulaşım için, seri dolaşım tuşları ve elementleri listelemek gibi çözümler de sunmuştur.
Gören göz ise, internet uygulamasında hiçbir şey ifade etmemektedir. Bu yönüyle cihazın şartnameyi karşıladığını düşünmüyoruz.
Ayrıca cihazın kablosuz interneti olmasına rağmen bir görmeyen yalnızca gören göz uygulamasını kullanarak internet ayarlarını dahi yapamamakta, cihazını kablosu modemine tanıtamamaktadır. Bu noktalarda, gerçek gören gözlere ihtiyaç duymaktadır.
Oysaki görmeyenler, gerek cep telefonlarındaki gerek bilgisayarlarındaki ekran okuyucularıyla bu tür basit ayarları yapabileli yıllar olmuştur.
e-posta
Şu ana kadar, gören göz uygulamasıyla e-posta tanımlayıp tanımlanan e-posta üzerinden mesajları görmek ve e-posta göndermek mümkün olamamıştır. Cihaz bu aşamada uzun süre bekleyerek kitlenmektedir. Bu nedenle, bu alan test edilememektedir.
Müzik çalar
Okuyucular için sürpriz olmamalıdır ki, yine gören göz HTC2nin müzik açarı yerine kendisi bir müzik çalar programı yazma girişiminde bulunmuştur. Ancak başarılı olamamıştır. Müzik çalarda yalnızca, parçayı çalma, durdurma, duraklatma, bir sonraki parçaya geçme, sesi açıp kısma seçenekleri bulunmaktadır. ancak parça duraklatıldığında bile başlayamamaktadır. Buradaki duraklama ve durdurma arasında bir fark saptanamamıştır veya duraklatılan parçanın kaldığı yerden nasıl devam edeceği bulunamamıştır. Ayrıca parçaya yer imi koyma, parçayı ileri geri sarabilme gibi özellikler hiç yoktur. adından da anlaşılacağı üzere müzik çalar uygulamasında yalnızca müzik dinlenmesi mümkün olabilir. Görme engellilerin sıkça kullandıkları sesli kitap, hatta cihazda yüklü gelen gören göz tanıtım mp3 dosyalarının bile verimli biçimde dinlenmesi mümkün olmayacaktır.
Bluetooth
Bluetooth menüsünde, bizce komik biçimde yalnızca başka gören göz cihazlarıyla haberleşme sağlanabilmektedir. halbuki gerçek bluetooth özelliğinin amacı, bilgisayar ve diğer cep telefonlarıyla bu cihaz arasında dosya transferi yapabilmek olmalıdır. birbirine zaten çok yakın olacak iki gören göz kullanıcısı bastonlarını yere vurduklarında dahi birbirlerini duyacaklarken, bluetooth ile birbirlerini aramaya ihtiyaç duymayacaklardır.
Öneri: Bluetooth için en yararlı çözüm, İstanbul ve Ankara’daki belediye otobüs işletmeleriyle protokoller yapılarak, otobüslerden kendi hat numaralarını yayınladıkları bir bluetooth sistemi barındırmalarını istemek olacaktır. Gören göz cihazıyla otobüs bluetooth sistemi birbirini gördüğünde gören gözden otomatik olarak gelen otobüsün hat numarasını söylemesi sağlanabilir. Böylece durakta bekleyen bir görmeyen gelen otobüslerin nereye gittiğini kimseye sormadan kolayca öğrenebilir. hatta bluetooth menüsünde, hat numarası arama bölümü olabilir ve gören gözün yalnızca kullanıcının istediği hattı kapsama alanına girince otomatik olarak görmeyeni uyarması sağlanabilir. böyle bir sistemin yapılmasında, İstanbul açısından altyapı tamamen yeterli olup, otobüslere birer bluetooth cihazı takmanın ötesinde bir maliyeti olmayacaktır..
Aynı biçimde alış veriş merkezleriyle yapılacak protokollerle dükkanların da isimlerini bluetooth tabelasıyla yayınlamaları sağlanarak, görengözün iç mekanlarda da önemli bir işlev görmesi sağlanabilir.. bütün bu olası potansiyele karşın, cihazda şu ana dek gelinen aşama, maalesef hiç ümit verici değildir.
Dokumanlar
Daha önce de belirttiğimiz üzere, dokumanlar bölümünde bir belge okurken yaşanan en temel sorun, yazı içinde, harf harf, kelime kelime, ve satır satır dolaşım imkanı bulunmamasıdır. Hatta dokuman okurken, okumayı bir noktada durdurup yeniden başlatmak dahi mümkün değildir. Belgede yalnızca sayfa sayfa dolaşılabilmektedir. Bu da bir belge okurken, hiç pratik bir yöntem değildir. Kısa vadede satır satır, kelime kelime ve harf harf okuma sorunu giderilmeli, uzun vadede ise, cümle cümle ve paragraf paragraf okuyabilme seçenekleri de eklenmelidir.
Bu alandaki en başarılı özellik sayfaya gitme özelliğidir. Böylece kullanıcı dilediği sayfa numarasına giderek oradan okumaya devam edebilmektedir.
Donanımsal beklentiler
Gören Göz yazılımı için kulllanılan HTC telefonu aslında oldukça gelişmiş cihaz özellikleri taşımakla birlikte görmeyenleri zorlayabilecek bazı eksik noktaları da bulunmaktadır. Her şeyden önce, bu cihaz 2008’li yıllarda üretildiğinden, artık kullanımdan kalkmak üzeredir. piyasada bu cihazı yeni olarak bulmak çok zor olacaktır. Bunun yanında kullandığı işletim sistemi Windows mobile artık üretimini durdurmuştur. Bütün bu unsurlar, doğabilecek yeni ihtiyaçların karşılanmasını çok zorlaştıracaktır. Bu bölümde, yeni donanımlar görmeyenlere dayatıldığı taktirde nelere dikkat edilmesi gerektiğine kısaca deyinmek istiyoruz.
Yeni bir donanım seçiminde dokunmatik ekranlı bir donanım kullanılmamalıdır. Eğitimlerde görülmüştür ki, birçok görme engelli hem yaş, hem önceki tecrübe itibariyle, dokunmatik ekranlarda çok zorlanmaktadır. B nedenle, tuşları ve butonları belirgin bir cihaz kullanılması çok daha yaralı olacaktır.
Yeni bir donanımda, klavyenin yandan değil arkadan çıkması, daha ergonomik bir kullanım açısından önemlidir.
Eğer yine Braille yazma olacaksa, tablet mantığıyla değil, birden fazzla tuşa aynı anda basıldığında harflerin çıkabileceği bir daktilo mantığının izlenmesi ve buna göre donanım seçimi yararlı olacaktır.
Yeni donanımın kulaklık ve şarj girişlerinin bir kaç şeyi bir arada takacak biçimde olmaması ve basit olmasına dikkat edilmelidir.
Sonuç
Bu raporda, gören göz uygulaması tüm yönleryle irdeenmeye çalışılmıştır. Bu irdeleme sonucunda güncellme veya yeni benzer cihazlarda nelere dikkat edilmesi gerektiği konusunda bir fikir ouşturulması amaçlanmıştır. Cihazın değerlendirmesnde, kendi yorum ve incelemelrimizin yanısıra, e-posta gruplrına yazan, ve teknik anlamda cihazı çok iyi inceleyen herkese teşekkür ederiz.
Gören göz sürecinin bize öğrettiği en önemli şey, engellilerin bir sürece yeterince dahil edilmeden onlar adına bir şeyler yapıldığında bunun ne vahim sonuçlar doğurabileceğidir. Bu proje toplumda görme engellilere karşı olan ön yargı ve acziyet hissinin maalesef toplumdaki üst kademe yapılarda da var olduğunu göstermektedir. Yazılıma araç navigasyonunun konulmaması, telefon operatörü tarzı ekran okuyucu yaklaşımı, dokuman ve diğer okumalarda, yön tuşlarıyla dolaşım yapılamaması, görme engellilerin teknoloji kullanımı konusunda ne büyük bir bilgi yoksunluğu olduğunu gözler önüne sermektedir. Maalesef bu tür çalışmalarda dünyada konuyla ilgili yapılmış diğer çalışmaların, literatürün hiç incelenmediği de ortaya çıkmıştır. Ulaştırma bakanlığının görmeyenleri daha çok sokağa çıkarma yönündeki taktire değer yaklaşımı, görme engellilerin kapasitesini çok çok basit gören tecrübesiz ellerde zarar görmüştür.
İnanıyoruz ki hayaller yaklaşmakta olan gerçeklerin gölgeleridir.
Lütfen bu cevabın neden rapor edilmesi gerektiğini düşündüğünüzü kısaca açıklayın.
sayın arkadaslar ben bu goren goz cıhazından aldım ama bı turlu sızın bu yukarda yazdıklarınızı basaaramadım acaba bunları yapabılmemız ıcın yardımcı olacak bıyer varmıdır bı cvp yazarsanız sevınırım goren goz alan kısılere hayırlı olsun dılerım kolay gelsın
Lütfen bu cevabın neden rapor edilmesi gerektiğini düşündüğünüzü kısaca açıklayın.
cihazı bende kullanamadım daha ayrıntılı biligi nereden edinebiliriz
Lütfen bu cevabın neden rapor edilmesi gerektiğini düşündüğünüzü kısaca açıklayın.
cihaz kullanılabilir değildir. proje fiyasko ile sonuçlanmıştır. ve malesef geridönüşler dikkate alınmamaktadır. zaten konuda kapanmış gibi görünüyor.
http://www.gorsegoz.org
adında bir site tarafımca bu aksaklıkların giderilmesi için tartışma ortamı olması amacıyla kurulmuş ancak malesef rabet görmemiştir.
Lütfen bu cevabın neden rapor edilmesi gerektiğini düşündüğünüzü kısaca açıklayın.
Arkadaşlar aslında gören göz projesi 2005 yılında başlatılan ve patenti alınan, prototipleri başarılı çalışan, “SESLİGÖZ” projesinden esinlenerek ticari amaçla ortaya çıkmış bir projedir. Araştıran herkes bu bilgilere ulaşabilir. Maalesef ülkemiz kopyacıların rahat para kazandığı bir ülkedir. Zira kopya gören göz projesine deneme amaçlı 7.6trilyon harcanmıştır.
Lütfen bu cevabın neden rapor edilmesi gerektiğini düşündüğünüzü kısaca açıklayın.
eşim görme engeli bu cıhazı verdınız ıcin cok teşekkür ederiz co işe yaradı
Lütfen bu cevabın neden rapor edilmesi gerektiğini düşündüğünüzü kısaca açıklayın.
gören göz cıhazı nasıl poroğramlanır